Vangjeli apo Evangelou ?

Dimitri Evangelou ka hyre ne historin e shkrojtur te Shqiperise, ose me sakte te fuqive te medha te asaj kohe, kur me 19 Tetor te vitit 1913 intervistohet nga Komisioni Nderkombetar i Percaktimit te Kufirit. Fshati i pare qe antaret e komisionit vizituan ne rrethin e Kolonjes ishte Prodani. Aty komisioni pati nje 'perplasje' me vendasit dhe kjo situate pasqyrohet ne raportin perkates ku permendet dhe Dimiter Evangjelou si kryeplak i Prodanit. Ne procesverbal Dimitri deklaron se banoret e fshatit jane greke por flasin dy gjuhe; greqisht dhe shqip(1). 
Po ndalem per nje moment ne Komisioni Nderkombetar i Percaktimit te Kufijve; kur, si dhe pse u krijua ai. Me 29 Qershor te vitit 1913 Koferenca e Ambasadoreve ne Londer njohu Shqiperine si nje shtet te pavarur. Ne te njejten kohe filluan dhe perpjekjet e para per krijimin e nje platforme mbi te cilen do te ndertohej ky shtet i ri. Keshtu qe ne fillim te Gushtit 1913, Ministri i Jashtem Anglez, Sir Edward Grey, hodhi idene e krijimit te nje komisioni special qe do te dergohej ne terren me qellimin final percaktimin e kufirit shqiptaro-grek. Komisioni filloi pune ne Tetor, 1913. Koferenca e Ambasadoreve kishte vendosur qe kriteri kryesor mbi te cilin do te bazohej perkatesia etnike ishte gjuha e folur ne shtepi. Dhe ketu qendronte nje problem madhor; shume banore i flisnin te dy gjuhet si ne ambjentet publike ashtu dhe ne shtepi. Duke vene re kete situate te komplikuar, nenkolonel Doughty-Wylie qe ishte personi 'teknik' i delegacionit britanik i dergon nje leter, (qe nga Erseka), Ministrit te Jashtem Anglez, ku midis te tjerash nenvizonte se ishte "pothuajse e pamundur qe te percaktohej nacionaliteti i banoreve bazuar mbi kriterin gjuhesor"(2). Nje fenomen tjeter qe komisioneret hasen gjate punes ne terren ishte se shume shtepi te krishtera qendronin te mbyllura dhe nuk pranonin komisioneret e huaj. Sir Edward Gray u perpoq ta kuptonte perse ndodhte kjo gje dhe per kete ju referua informacioneve te mara nga te derguarit e tij, antare te Komisionit Nderkombetar.

"Konsulli i Pergjithshem, Lamb mendonte se kjo ndodhte si rezultat i presionit qe antaret e komunitetit grek i benin pjeses tjeter te popullates nga frika se mos keta te fundit e deklaronin veten shqiptare. Nen Koloneli Doughty-Wylie permendte mundesine qe shtepite ishin mbyllur ne perpjekje per te fshehur familiet e krishtera me gra shqipfolese myslymane. Ne ato zona martesat nder-fetare midis meshkujve te krishtere dhe femrave myslymane ishte nje praktike e zakoneshme. Keshtu qe ne keto qyteza kufitare popullatat greke dhe shqiptare ishin deri ne nje fare mase te integruara me njera-tjetren dhe kjo e bente shume te veshtire, ose te pamundur, percaktimin se cilet antare te komunitetit ishin shqiptare dhe cilet ishin greke sepse shpesh here ne shtepite e tyre fliteshin te dyja gjuhet"(3).

Puna ne terren e komisionit u nderpre shume shpejt. Komisioneret vizituan vetem gjashte fshatra. Kufijte shqiptaro-greke u vendosen ne zyrat e fuqive te medha duke u bazuar ne interesa te komplikuara dhe disa here te paqarta. Nje propozim i meparshem grek per organizimin e nje referendumi popullor qe do te percaktonte perkatesite etnike dhe kufijte, nuk u morr parasysh. Nejse, kjo eshte nje teme tjeter.

Po kthehem ne Dimitri Evangelou - Sa grek ishte ai ? Prej shekujsh para-ardhesit e tij ishin bere pjese e helenizmit, bizantit dhe orthodhoksise dhe kete gje ata nuk e kishin fshehur kurre, perkundrazi ishin perpjekur ta mbronin me c'do mundesi qe ju jepej. Problemet madhore filluan kur nisi rindarja e Ballkanit; nje proces ky shpesh here i dhunshem. Per Dimitrin dhe antaret e tjere te komunitetit grek ne ato zona erdhi koha e mbijeteses. Ne ate perpjekje madhore Dimitri zgjodhi rrugen dhe menyren e tij specifike. Ai u perpoq te mbronte origjinen dhe perkatesine etnike duke perdorur aparatin fotografik dhe organet mediatike te kohes. Me poshte tregohet nje njoftim ku Dimitri shfaqet si perfaqsues i gazetes "Pelazgos" ne zonen e Ersekes. Kjo gazete publikohej ne gjuhen greke dhe kishte per qellim mbrojtjen e interesave te popullates greke ne Shqiperi dhe promovimin e marrdhenieve pozitive midis shqiptareve dhe grekeve.

Qeverite shqiptare te para Luftes se Dyte Boterore i njohen deri ne nje fare mase te drejtat e pakicave kombetare. Ne rastin e Ersekes njihej fakti qe kishte banore qe i perkisnin etnicitetit grek. Ne vitin 1913, ne dokumentat qe pala shqiptare paraqiti ne Koferencen e Ambasadoreve ne Londer thuhej se aty jetonin 400 greke. Pra, pavaresisht se numri eshte shume i reduktuar, ne Erseke ka patur greke dhe Dimiti ishte nje nga ata. Stergjyshi im, qe ishte familiar i afert me Dimitrin, ngrinte flamurin grek ne rastet e festave zyrtare te Greqise dhe per kete nuk shqetesohej askush; as fqinji, as administrata vendore ... ishte nje menyre bashkejetese qe kishte origjinen shume kohe te kaluara. Fundi i viteve 1940 shenoi ashpersiminin e qendrimeve kunder etnive jo-shqiptare dhe shteti i asaj kohe krijoi "zonat minoritare". Deklarimi i nje etniciteti jo-shqiptar jashte zonave te propozuara dhe miratuara nga "Partia" ishte nje guxim i tepruar qe conte ne persekutim te vazhdueshem deri ne asimilim te plote, apo s'ishte cudi dhe eleminim fizik. 

​