Rasti i fshatit te mesiperm eshte nje nga rastet e shumta qe tregojne se albanasit e Mesjetes ishin pjese e botes Bizantiono-Orthodhokse dhe jo asaj Romano-Katolike. Kjo ishte e pergjitheshmja e asaj periudhe kohore. Arbereshet dhe arvanitasit e kane provuar kete fakt me se miri. Megjithate, kjo e vertete historike eshte sulmuar nga qarqe dhe individe te caktuar qe kane patur kryesisht objektiva politike. Nje rast unikal ishte Johann Georg von Hahn, studjuesi gjerman qe jetoi dhe punoi si Konsull i Austro-Hungarise ne Janine per shume vite. Ai konsiderohet si "Babai i Albanologjise" dhe punimet e tij u bene pika referimi per bashkekohesit e tij. Personalisht e kam te veshtire te pranoj disa nga konkluzionet e tij sepse ai ishte kontradiktor me vet-veten. Bie fjala, Hahn perpiqej te provonte se albanasit kishin qene katolike, dhe ne te njejtin paragraf shkruante se festimet e shenjta kishtare ne Albanian/Shqiperine e Mesme "ne pergjithesi  nuk kane ndonje ndryshim nga ato greke"(2). 

Atehere lind pyetja, ishin albanasit e Mesjetes katolike apo orthodhokse ? Kur dhe si i mesuan ata “festimet fetare greke” ?

Pergjigja nuk eshte e thjeshte, por objekti i ketij shkrimi eshte te provoje qe Orthodhoksia ka qene feja dominuese ne hapesirat albanase. Megjithate, per hir te se vertetes, duhet thene qe nje pjese e konsiderueshme e fiseve/farave albanase te asaj periudhe kohore kane qene te pa-fe, ose besimtare “fluide”. Ne vitin 1308, nje prift katolik shkruante se Albania ishte pjese e Perandorise Bizantine dhe se albanasit “... nuk jane plotesisht as katolike, as orthodhokse. Ne se dikush ju predikon Zotin, ata do te pretendojne se jane katolike te vertete”(3). 

 

Per ta vazhduar me tej diskutimin rreth kesaj teme, po listoj disa fragmente nga shkrime qe ju perkasin koheve te ndryshme qe une mendoj se provojne lidhjen e Orthodhoksise Greko-Bizantine me hapesirat tokesore dhe shpirterore te albanasve te periudhave ne fjale.

​

- Viti ~1050 / Kronikani bizantin Mihail Ataliatis shkruante se greko-bizantinet dhe albanasit, (Ἀλβανοὶ), ndanin te njejtin besim fetar(4).

​

- Viti 1081 / Ana Komnena, e bija e Perandorit Bizantin Aleks I Comnenit, shkruante se i jati emeroi si komandant te qytetit te Durrsit nje burre vendas, banor te Arvanon, te qojtur Komiskorti, (Κομισκόρτῃ). Ka disa interpretime rreth ketij emri; personalisht mendoj se kemi te bejme me emrin/mbiemrin e perbere "Kembe-shkurti"(5). Pra, Perandori Bizantin, nuk mund te emeronte si drejtues dhe perfaqsues te tij nje person te nje besimi tjeter vec atij Greko-Orthodhoks. Gjithashtu, ka shume burrime te tjera qe tregojne se Durrsi dhe zonat perreth kane qene nen ndikimin e forte te Bizantit.

​

- Viti 1257 / Jorgo Akropolitis, tutori i Perandorit Bizantin Theodhor II Laskaris, ne kujtimet e tij e pershktuante keshtu udhetimin e tij neper disa territore albanase: "U nisa per ne Albania. Duke udhetuar neper Servia, (nje zone ne Greqi), Kostur dhe rrethinat e Ohrid, une arrita ne Albania dhe prej aty mberita ne Dyrrachion, (Durres), se bashku me parine e asaj zone. Aty qendrova per 8 dite. Me pas u largova, por pasi me pare kisha dhene urdherat e nevojshme ashtu sic i kisha menduar te arsyeshme, perfshi dhe udhezimet per vete qytetin e Durrsit. Ne te njejten kohe, kisha bere pregatitjet e domosdoshme per udhetimin e metejshem. Lashe Durrsin dhe duke kaluar neper Cunavia kapercyem vargmalet e njohura si "Kake Petra" arritem ne Mate, (Mat), dhe prej aty ne Debre, (Diber). Une takova te gjithe zyrtaret e vendbanimeve qe hasa gjate rrugetimit tim. Ata ishin drejtues qytetesh, komandante te kampeve ushtarake dhe zyrtare te administrates qeveritare"(6).

​

- Viti 1322 / Ne kujtimet e tij te udhetimit nga Irlanda per ne "Token e Shenjte", pelegrini Simon Fiximons shkruante: "Albanasit vete jane te-pafe, dhe perdorin ritet e grekeve dhe jane komplet si ata, ne veshje dhe sjellje"(7).

 

Materialet e mesiperme japin nje ide te pergjitheshme rreth shtrirjes se besimit orthodoks ne mes te popullatave albanase te Mesjetes se Vone. Per ta bere pozicionin tim me te qarte, une do te ndalem ne nje aspekt qe shume studjues dhe historiane e kane injoruar ose anashkaluar. Behet fjale per skllaverimin dhe shitjen e roberve te luftes. Ne librin e titulluar “Albania e hereshme: Nje lexues i teksteve historike” jepet pershkrim i nje fushate ushtarake qe Perandorit Bizantin Joanis Kantakuzinos(8) ndermori ne pranveren e vitit 1336, ne zonat Jug-Qendrore te Shqiperise se sotme. Behet fjale per shtypjen e trazirave qe kishin shkaktuar disa grupe albanasish me vjedhjet dhe plackitjet e tyre te shumta. Perandori Kantakuzines shkruante: “Bizantinet nuk skllaverojne njerez. Ata nuk jane te lejuar ta bejne kete, pervec rastit kur perballen me barbare qe refuzojne te besojne sakrificat e Krishtit, Shpetimtarit tone”(9). Per kete qellim bizantinen kishin mare si aleate turqit, te cilet nuk e kishin fare problem kapjen dhe shitjen si skllever te personave te krishtereve, te c’faredo lloj sekti qofshin ata. Me tej ai tregon se shume burra shqiptare ishin vrare ose zene rob. Turqit kishin skllaveruar femije, gra, burra dhe shumica e tyre ishte shitur ne tregjet e sklleverve diku ne Lindje. 

Bizantinet i “kishin lare duart”. Ata nuk kishin shitur bashke-besimtare, por turqit, (ne kete rast aleatet e tyre), e kishin bere kete gje me kenaqesi. Per cudine e dikujt, pas luftimesh te ngjashme apo bastisje piratesh dhe "gjuetare sklleverish", shume albanas kishin perfunduar ne tregjet e sklleverve te Genovas, Venecias, bile dhe ne tregje te tjera Europiano-Katolike. Per shembull, ne vitin 1401, Papa Martin i Pare, leshoi nje dekret per qytetin e Barcelones, qe jo vetem lejonte shitjen e sklleverve qe u perkisnin "nacionaliteteve greke apo armene, albanas, ruse, bullgare, vllahe, perfshi dhe njerez nga hapesirat qe jane nen kontroll te Perandorit te Konstandinopojes", por dhe i ndalonte personat e kthyer ne skllever te kerkonin te drejen e lirise nepermjet sistemit te drejtesise(10). Pra duket qarte qe kemi te bejme me nje "kontradite besimesh fetare". Qe shit-blerja e sklleveve te ishte brenda “kufijve ligjore”, njerzit e shitur ne tregjet italiane/europiane nuk mund te ishin besimtare katolike(11). Me fjale te tjera, nje katolik nuk do te shiste/blinte nje katolik tjeter. Keshtu qe skllevrit albanas kene qene pagane, orthodhokse ose myslymane … Ne kete pike secili mund te jape interpretimin e tij sic e mendon dhe gjykon.  

 

Dikush do te pyese: Sa kushtonin skllevrit ne tregjet italiane ? 

Nje zyrtar venecian i fillimit te shekullit te 15-te listonte keto cmime: 

Skllavi tatar: 130-140 Dukate per person.

Skllavi cherkez: 110-120 Dukate per person.

Skllavi grek: 90 Dukate per person.

Skllavi alban ose sllav: 70-80 Dukate per person.

Ne fakt ka patur disa “meny sklleverish” dhe cmiment nuk kane qene standarte(12).

Shitja e sklleverve albanas ne tregjet e Europes Katolike kishte vazhduar deri ne shekullin e 16-te, mbase dhe ne te 17-te ...

 

*****

Si konkluzion, nuk ka diskutim qe Katolicizmi ka qene prezent ne hapesirat e albanasve te Mesjetes, por une mendoj se ishte pikerisht Orthodhoksia ajo qe kishte hedhur themelet e besimit Kristian ne boten shpirterore dhe kulturore te albanasve te atehershem. Ne se dikush mendon ndryshe, jam kurioz te di se sa kisha katolike ndertuan albanasit e shekullit te 15-te kur u shperngulen nga zonat e tyre dhe u vendosen diku tjeter, larg vendit te origjines …

​
 

Shenime dhe sqarime rreth shkrimit

 

1- “Scanderbeg's Albania was predominantly Roman Catholic”. Fan Noli: George Castrioti Scanderbeg (1405-1468), Faqe 147. https://archive.org/details/georgecastriotis00noli/page/n145/mode/

 

2- “Die Kirchweihen in Mittelalbanien. Diese Feste unterscheiden sich im Allgemeinen nicht von den griechischen”. Johann Georg von Hahn: Albanesische Studien, Volume 2, Faqe 168

 

3- “... nor are they entirely Catholic or entirely schismatic. Should anyone preach the word of God to them, they would pretend to be true Catholics”, Robert Elsie, http://www.albanianhistory.net/1308_Anonymous-Description/index.html

 

4- “οὐ μὴν δὲ ἀλλὰ καὶ οἵ ποτε σύμμαχοι καὶ τῆς ἰσοπολιτείας ἡμῖν συμμετέχοντες, ὡς καὶ αὐτῆς τῆς θρησκείας, Ἀλβανοὶ καὶ Λατῖνοι ὅσοι κατὰ τὴν ἑσπερίαν Ῥώμην …”  Μιχαήλ Ἀτταλειάτης, Ιστορία

 

5- τὴν δέ γε ἐπίλοιπον πᾶσαν πόλιν τῷ ἐξ ᾿Αρβανῶν ὁρμωμένῳ Κομισκόρτῃ, τὰ συνοίσοντα διὰ γραμμάτων ὕποϑέμενος. ᾿,  Ἄννα Κομνηνή / https://archive.org/details/bub_gb_pjwTAAAAQAAJ/page/221/mode/, Faqe 273

 

6- http://www.albanianhistory.net/1257_Acropolites/index.html

 

7- https://www.mendoj.me/simon-fitzsimon-albania-1322. Ne kete rast, shprehja “Te pa-fe” duhet kuptuar si “Jo katolike” dhe pershkruan persona qe i perkasin besimit Kristian Greko-Orthodhoks.

 

8- Joan Kantakuzinos (Ἰωάννης Ἄγγελος Παλαιολόγος Καντακουζηνός), jetoi midis viteve 1292  dhe 1383. Ai mbajti fronin e Perandorit Bizantin per 7 vjet, 1347 - 1354.

 

9- “The Byzantines themselves do not enslave people. They are not allowed to, unless they are barbarians who refuse to believe in the redemption of Christ, our Saviour”, “Many Albanians were killed or taken prisoner. Those who managed to escape, left behind their wives, children and possessions, and took refuge in remote regions. The Turks enslaved their wives and children, although other members of their tribes, who maintained good relations with the emperor, managed to ransom some of them from the Turks”.

Robert Elsie: Early Albania: A Reader of Historical Texts, 11th-17th Centuries, Faqe 16

​

10- That most precious merchandise. Hannah Barker, Faqe 22

 

11- Ne Mesjete, skllaveria ne hapesirat Mesdhetare ishte nje fenomen i perhapur. Ky lloj biznesi  kishte disa kritere qe percaktonin kush mund dhe kush nuk mund te kapej dhe te shitej/perdorej si skllav. Linja ndarese e ketij vendimi deciziv ishte besimi fetar. Njerzit nuk blinin dhe shisnin skllever qe i perkisnin te njejtit grup/sekt fetar. Ne ate periudhe kohore, katoliket dhe orthodokset kishin dallime thelbesore keshtu qe nuk ishte aspak cudi qe nje i krishter orthodhoks te shitej skllav ne zonat e kontrolluara nga kristianet katolike, dhe e kunderta. 

 

12- Egyptian and Italian Merchants in the Black Sea Slave Trade, 1260-1500. Hannah Barker, Faqe 334

​

 

Dhjetor, 2021

​

​